SEKTÖREL

ÇİFTÇİ EĞİTİM PROGRAMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

BENNET MODELİ

Çiftçi eğitim programlarının çeşitli amaçları bulunmaktadır. Gerek modern teknolojilerin yayılması ve benimsenmesi gerekse uygulana gelen yanlış davranışların değiştirilmesini amaçlayan bir çok program yürütülebilmektedir. Programın ne ölçüde başarılı olduğunun belirlenmesi, çoğu zaman program yürütücülerinin soyut yargılarıyla sınırlı kalmaktadır. Hedef kitle üzerine olan etkileri ve katkılarının somut bir şekilde ortaya konulması, sadece hedef kitle için değil aynı zamanda programa kaynak sağlayan ve onu yürütmekle görevli olan kuruluşu da ilgilendirmektedir. Bu yüzden kuruluşça programa, planlayıcı ve yürütücülerden bağımsız olarak bir değerlendirme ekibinin katılması son derece yararlı olmaktadır.
Hedef kitle programdan refah artışı umarken programı planlayan ve yürüten kuruluş da yapılan yatırımların ne ölçüde verimli kullanıldıklarını ve sunulan programın ne oranda başlangıçtaki hedeflerini gerçekleştirdiğini bilmek durumundadır. Diğer taraftan politikacıların ve halkın bir programa olan destekleri kuşkusuz önceki benzer amaçlı programların başarı durumuyla doğru orantılıdır. Bu yüzden anılan kitlelerden destek almak için program değerlendirme üzerinde ciddiyetle durulmalıdır (Taluğ, 1993).Program değerlendirme, belirlenen hedeflerin gerçekleştirilmesi için uygulanan etkinlikler ve elde edilen sonuçlar hakkında karar verme süreci olarak tanımlanmaktadır (Suchman, 1967). Çiftçi eğitim programlarının başarılı bir şekilde değerlendirilmesi için öncelikle üç öğenin yerine getirilmesi gerekir. Bunlar: (1) programla varılması düşünülen hedeflerin belirlenmesi; (2) programın her aşamasıyla ilgili verilerin toplanması ve başlangıçta çizilen hedeflerle karşılaştırılması; ve (3) programın yararlı olup olmadığı konusunda karar verilmesi (Verma, 1996).
2.BENNET MODELİNİN DEĞERLENDİRME MODELİ
Bennett program değerlendirme modeli, çiftçi eğitim programının ne denli başarılı olduğunu 7 aşamada toplanan verilerle ortaya koyan bir modeldir. Modelin aşamaları Çizelge 1 de sunulmuş ve her bir aşamada izlenen değerlendirme süreçleri aşağıdaki gibi açıklanmıştır:

Çizelge-1 Bennett Program Değerlendirme Modeli

1.INPUTLAR 2.ETKİNLİKLER 3.HALKIN KATILIMI 4.KATILANLARIN REAKSYONU 5.BTYU DEĞİŞİMİ 6.UYGULAMADA DEĞİŞİM 7.SONUÇLAR
Program girdileri: Çiftçi eğitim programında kullanılacak girdilerin programı yürüten kuruluşça ayrıntılı bir şekilde belirlenmesi gerekir.Programda istihdam edilecek personel, kullanılacak ulaşım araçları, gösterimlerde yararlanılacak ekipmanlar, bilgi dağıtım araçları ve programın verileceği yer konusunda ayrıntılı bilgi verilmesi gerekir.
Etkinlikler:Programda hedef kitleye sunulacak eğitimde hangi etkinliklerde bulunulacağı belirlenmelidir. Eğitimde bireysel, grup veya kitle iletişim yöntemlerinden hangisinin veya hangilerinin kullanılacağı ve hangi konulara ağırlık verileceği, hedef kitlenin gereksinmeleri ve öğrenme düzeyleri göz önünde bulundurularak belirlenmelidir.
Halkın Katılımı: Programa katılacak kitlenin açık ve demokratik ilkelere uygun bir şekilde seçilmesi halkın programcıya ve programı yürüten kuruluşa karsı olumsuz bir tutum içinde olmasını engellemektedir. Bunun yanı sıra programa katılanların sayısı, yaşı, eğitim düzeyi, cinsiyeti, ve gösterdiği tarımsal faaliyet şekli gibi konular sunulacak programa ve programı yürüten kuruluşun olanaklarına göre ayarlanmalıdır.
·Katılımcıların Reaksiyonu: Bu aşamanın amacı programa katılan kişilerin, programda yer verilen eğitim etkinlikleri ve programı yürüten uzmanlara karşı reaksiyonlarını ölçmektir. Eğitimde kullanılan bilgi alanları ve eğitim teknikleri konularında katılımcılara, sunulan eğitimin meslek hayatlarında veya günlük yaşantılarında yararlı olup olmayacağı; bilgilerin iyi organize edilip edilmediği; kullanılan eğitim tekniklerinin yeterli olup olmadığı; zamanın iyi kullanılıp kullanılmadığı; sonuç olarak da katılımcıların böyle bir programı başkalarına önerip önermeyecekleri konularına yer verilmelidir. Uzmanlara karşı olan reaksiyonu ölçmek için de yaptıkları işte istekli olup olmadıkları; eğitim programına iyi hazırlanıp hazırlanmadıkları; konu hakkında yeterli bilgiye sahip olup olmadıkları; katılımcıları iyi iş yapmağa cesaretlendirip cesaretlendirmedikleri ve gerektiğinde yeterli yardımı yapıp yapmadıkları gibi konular soruşturulmalıdır.
BTYU Değişimi: Bu aşamada Bilgi, Tutum, katılımcılarda ortaya çıkan değişiklikler değerlendirilir. Bu aşamada Yetenek ve Umut konularında cevaplandırılması gereken sorular şunlardır: Katılımcılar programda işlenen konulardan her hangi bir bilgi artışı sağlayabiliyor mu? Programda işlenen konulara göre tutumları değişiyor mu? Uygulamada yeteneklerinde her hangi bir artış sağlanabiliyor mu? Programdan elde edecekleri kazanımlar geleceğe umutla bakmaları için her hangi bir katkı sağlıyor mu? Bütün bu sorulara alınacak yanıtlar program değerlendiriciye sunulan programın ne ölçüde bir bilgi, tutum, yetenek ve umut değişimi sağladığı konularında fikir vermektedir.
Uygulamada Değişim: Program değerlendirme modelinin bu aşamasında katılımcıların programdan elde ettikleri bilgi, tutum, yetenek ve davranışları iş hayatına ve günlük hayata ne ölçüde yansıttıkları değerlendirilir. Bu konuda fikir sahibi olabilmek için katılımcılar programdan belirli bir süre sonra değerlendiricilerce ziyaret edilmeli ve ilgili veriler toplanmalıdır.
Sonuçlar:Çiftçilerin programa katılmaları programda sunulan bilgileri mesleki ve günlük hayatta uygulamaya başlamalarıyla hedef kitlede ortaya çıkabilecek değişiklikler bu aşamada incelenmektedir. Diğer bir anlatımla bu aşamada programın sunulduğu topluluk üzerine olan etkileri değerlendirilmektedir. Programın etkileri program türüne göre ekonomik, sosyal, kültürel veya çevresel olabilmekle beraber her zaman pozitif değildir. Örneğin her hangi bir bölgede üretim ve verim artışına yönelik bir çiftçi eğitim programında hedef kitle olarak sadece büyük çiftçiler seçilebilmekte, programın başarılı olması durumunda büyük çiftçiler yarar sağlayabilmekte buna karşın küçük çiftçilerin pazar payı azalabilmektedir. Bu yüzden makro ölçekli planlamalarda çiftçi eğitim programlarına katılımın demokratik ilkelere uygun olarak yapılması önem arz etmektedir.3. PROGRAM DEĞERLENDİRME PLANI
Program değerlendirme işleminin planlı bir süreç içerisinde yürütülmesi hem değerlendiricinin işini kolaylaştırmakta hem de daha doğru ve tutarlı bilgiler elde edilmesini sağlayabilmektedir. Her şeyden önce değerlendirme planı hazırlanırken neyin değerlendirileceği, nasıl değerlendirileceği ve değerlendirilen sonuçların ilgili gruplara ve kuruluşlara hangi araçlarla iletileceğinin belirlenmesi zorunludur (Verma, 1996). Neyin değerlendirileceği sorusunun yanıtı genel olarak program sonuçları ve programda kullanılan bilgi dağıtım yöntemlerinin etkinlik dereceleri olmaktadır.Program sonuçlarının değerlendirilmesinde Bennett modelinde yer alan her bir aşamayla ilgili sonuçlar başlangıçta aynı aşamalar için belirlenen hedeflerle karşılaştırılır. Örneğin Karadeniz bölgesinde iç ve deniz sularının kirlenmesine ve balık türlerinin azalmasına yol açan azotlu gübre kullanımını azaltmayı hedefleyen bir çiftçi eğitim programı planlanabilir. Bu programda Bennett modelinin her bir aşamasına göre belirlenebilecek amaçlar Çizelge-2 de sunulmuştur.Program sunulduktan sonra her bir aşamayla ilgili veriler toplanmakta ve amaçlarla karşılaştırılmaktadır.

Aşamalar	Program Amaçları
Sonuçlar	Çiftçilerin yol açtığı azot kirlenmesi azalmış olacaktır
Uygulamada değişim	Çiftçiler azotlu gübre kullanımını azaltıp çiftlik gübresine ağırlık verecektir
BTYU Değişimi	Çiftçiler aşırı kimyasal gübrelemenin zararları konusunda bilgilendirilecek; değişime karşı olumlu bir tutum yaratılacak ; çiftçilerin gübreleme konusundaki yetenekleri arttırılacak ; alternatif yollarla da geleceğe umutla bakabilme fikri aşılanacaktır
Reaksiyon	Program yürütücüleri kendi deneyim ve becerileriyle katılımcıların sunulan programa karşı olumlu bir reaksiyon göstermelerini sağlayacaktır.
Halkın Katılımı	Programa her ilçeden en az 30 lider çiftçinin katılımı sağlanacaktır.
Etkinlikler	Çiftçilerin anlama yeteneklerine uygun eğitim etkinlikleri seçilecektir
İnputlar	Program için gerekli teknik eleman uzman ve ekipman sağlanacaktır.

Program değerlendirme işlemi için kullanılacak veriler değişik yollarla sağlanabilmektedir. Bunların belli başlıları yüz yüze anket, mülakat, posta yoluyla anket ve telefon yoluyla veri toplamadır. Değerlendirici öncelikle bu yöntemlerden hangisini veya hangilerini seçeceğini belirlemelidir. Yöntem belirlendikten sonra veri toplanacak kişiler, sorulacak sorular ve veri analiz yöntemleri belirlenmelidir. Eğer katılımcılar sayı olarak azsa tümünü değerlendirmeye almakta yarar vardır. Ancak katılımcı sayısı örneklenme yapmayı kaçınılmaz kılıyorsa o zaman en uygun örnekleme yöntemi seçilmelidir. Veri toplama amacıyla sorulan sorular açık veya kapalı uçlu olabilmektedir. Kapalı uçlu sorular veri toplama ve değerlendirmede kolaylık sağladığından tercih edilebilir. Soru sormada en önemli faktör sorulan soruların program amaçlarıyla tutarlı olmasıdır.
Yukarıdaki örnekte ele alınan programda Bennett Modelinin her aşamasına karşılık gelen her bir amaç için veri toplama kaynakları şunlardır: Programın en son amacı çiftçilerin yol açtığı azot kirlenmesini azaltmak olduğundan başlangıçta ve program bitiminden belirli bir süre sonraki azotlu kirlenmeyle ilgili veriler teknik kuruluşlardan sağlanmalıdır. Altıncı, beşinci ve dördüncü amaçlarla ilgili veriler ankette yer verilecek sorularla çiftçilerden sağlanabilmektedir. Üçüncü, ikinci ve birinci amaçlarla ilgili veriler programı yürüten görevlilerden veya kuruluşlardan sağlanmalıdır.
Toplanan verilerin değerlendirilmesinde kullanılacak istatistiksel yöntemler soruların soruluş şekline göre değişmektedir. Örneğin, sorular Likert ölçeğine göre sorulmuşsa ve program öncesi ve sonrası durumları karşılaştırmayı amaçlıyorsa, her bir soruya ilişkin ortalamalar hesaplanarak iki durum arasında bir “t” testi karşılaştırması yapılabilir. Eğer ikiden fazla zaman aralıklarında toplanan verilerin karşılaştırılması isteniyorsa o zaman varyans analizi karşılaştırması en uygun test olmaktadır. Diğer taraftan sorular kategoriler şeklinde soruluyorsa khi-kare karşılaştırması kullanılabilecek en uygun test olmaktadır.
4. SONUÇ
Çiftçi eğitim programlarının değerlendirilmesi programa yapılan yatırımların verimli bir şekilde kullanılıp kullanılmadığı konusunda bilgi vermektedir. Değerlendirme sonunda elde edilen bilgilerin, diğer bir anlatımla sunulan programın başarılı veya başarısız oluşu veya hangi alanlarda yetersiz kalındığı gibi sonuçların ilgili kişi, kurum ve kuruluşlara sunulması gerekir. Bu bilgiler sayesinde eğer program başarılı olmuşsa gelecek programlar için de benzer stratejiler izlenmesi olasıdır. Diğer taraftan eğer program başarısız olmuşsa yapılan hataların saptanması ve gelecek programlarda tekrarlanmaması fırsatı doğmuş olur. Böylece programlara yapılan yatırımların, harcanan zamanın daha etkin kullanımı sağlanmış olabilir.
Bennett Modelinin gerek uygulanmasının kolay oluşu gerekse sunulan programın her aşamasıyla ilgili somut bilgiler verebilmesi dolayısıyla çeşitli tarımsal yayım programlarında başarıyla uygulanabilecek bir model olduğu söylenebilir.
KAYNAKLAR
Bennett, C. F. (1979). Analyzing the Impact of Extension Programs. United States
Department of Agriculture, Science and Education Administration.
Gürgen, Y. (1990). Tarımsal Yayım Ve Haberleşme. Çukurova Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Adana.
Suchman, E. A. (1967). Evaluative Research. Russell Sage Foundation, New York.
Taluğ, C. (1993).
Extension System in Turkey. Regional Expert Consultation onStrengthening the Agricultural Extension Systems in the Near East Region.
Ministry of Agriculture and Rural Affairs. Ankara, Turkey
Taluğ. C., Tatlıdil, H. (1993). Tarımsal Yayım Ve Haberleşme. A.Ü. Ziraat Fakültesi AnkaraVerma, S. (1991)
Developing Parish/Area Evaluation Plans for Louisiana Cooperative Extension Service Base Programs: A Guide
Yurttaş Z. (1988). Tarımsal Yayım Ve Haberleşme. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Erzurum.

BU HABERLE İLGİLİ DİĞER GELİŞMELER

Haber listemize üye olup tarım sektöründeki haberlere, geliştirici herkese açık tartışma platfomlarına katılabilirsiniz.
.

Mail adresinizi sol aşağıya yazın ve "Listeye Gir" butonuna tıklayın.

Karşınıza gelecek sayfadaki formu eksiksiz doldurun.

SEKTÖREL
>> Bennet Modeli
>>Bioteknoloji çılgınlaşıyor
>> Gübrede tartışma
>> Antepfıstıgı üretiminde gelenek engeli
>> Sık dikim yapılarak kaliteli elma yetiştiriciliğinin geleceği
>> Sığır Irklarımızın islahı

ANA SAYFAYA DÖN