|
 SEKTÖREL
Dr.
Gülşen Keskin
S. Ahmet Çeliker
İpek
Böcekçiliği
Türkiye'de yardımcı bir tarımsal faaliyet olarak
yapılan, aile fertlerinin emeklerinin değerlendirilmesinde ve
kırsal alanda gizli işsizliğin önlenmesinde önemli olan, ancak
son yıllarda üretimde düşüş yaşayan ipek böceği yetiştiriciliği,
yaklaşık 1500 yıldan beri yapılmaktadır. İpek, ilk kez 4000 yıl
önce Çinliler tarafından üretilmiş, uzun yıllar nasıl üretildiği
gizli tutulduktan sonra, önce Anadolu'da daha sonra da Avrupa'da
üretilmeye başlanmıştır.
Ülkemizde genellikle küçük ölçekte yapılan ipek böceği yetiştiriciliği;
çok fazla yatırım gerektirmeyen, ipek böceğinin tek besin kaynağı
olan dut yaprağının sağlanmasıyla başlayan ve ipek elde edilinceye
kadar süren bir faaliyettir. Üretimle ilgili aşamalar; dut fidanı
yetiştirilmesi, ipek böceği tohumu üretimi, ipekböceği bakımı
ve beslenmesi, koza üretimi, kozadan iplik çekilmesidir (Anonim,
2001a).
İpek, ipek böceği larvalarının koza örmek için salgıladıkları,
parlak ve çok ince bir teldir. Bu teller bir araya getirilerek
ipek iplikler elde edilir. İpek, kolay boyanabilen, yumuşak ve
dayanıklı bir ip olması nedeniyle tarih boyunca çok kıymetli bir
dokuma hammaddesi olmuştur. Türkiye'de üretilen ham ipeğin tamamına
yakını ise, ipek halı dokumacılığında kullanılmakta ve ihraç edilmektedir.
Ayrıca; giyim-kuşam, ev eşyaları, nakış - dikiş ve ameliyat iplikleri
gibi birçok üründe ipek kullanılmaktadır.
Türkiye'de ilkbahar beslemesi olarak senede bir kez yapılan ipek
böceği yetiştiriciliği; bitkisel üretimde aşırı ve bilinçsiz kullanılan
zirai mücadele ilaçları, sanayileşme, kentleşme ve göç olaylarından
olumsuz etkilenerek özellikle son yıllarda önemli oranda düşmüştür
(Anonim, 2001a).
Bugün, dünyada yaklaşık 60 ülkede ipek üretilmekle birlikte bunlardan
20 kadarında üretim ekonomik bakımdan önem taşımaktadır (Anonim,
2003a). Dünya'da ipek böceği yetiştiren önemli ülkeler Çin, Hindistan,Türkmenistan,
Brezilya, Özbekistan, Tayland ve İran 'dır. Dünya ham ipek üretiminde
Çin %70 ile ilk sırada yer almaktadır. 2002 yılı üretiminde Çin'i
%17 ile Hindistan, %5 ile Türkmenistan takip etmektedir. 2002
yılında üretimin %24'ü dış ticarete konu olmuştur. İhracatta Çin
%65 ile Türkmenistan ise %23 ile önemli ülkelerdir. İthalatta
ise Hindistan önemli üretici ülkelerden biri olmasının yanı sıra
aynı zamanda %39 ile önemli ithalatçı ülkelerin başında gelmektedir.
Önemli düzeyde ithalat yapan diğer ülkeler ise İtalya, Japonya
ve Kore'dir (Anonim, 2002).
Türkiye, iklim bakımından dut ağacı ve ipek böceği yetiştiriciliğine
uygun ülkelerden biridir (Anonim, 2003). Tarihi ipek yolu üzerinde
bulunan Bursa, ipek üretiminin ilk başladığı yıllardan beri, önemli
miktarda üretimin yapıldığı illerin başında gelmektedir. Yüzyıllardır
ipekçiliği ile tanınan Bursa, bu özelliğini yörede yetişen dut
ağaçlarından almıştır (Anonim, 2003f) . Ancak, son 20 yıl içinde
ipek böceği yetiştiriciliğinde gerek Bursa'da gerekse ülke çapında
önemli bir azalma olmuştur. 1982 yılında 1 781 köyde 44 960 aile
tarafından yapılan ipek böceği yetiştiriciliği, 1990'lı yıllardan
itibaren sürekli bir azalma göstererek, 2001 yılında 213 köyde
1 555 aile tarafından yapılan bir faaliyet olmuştur. Aynı yıllarda
yaş koza üretimi, 1 998 tondan 47 tona düşmüştür. İpek böceği
yetiştiren illerin sayısı ise 1985'de 40 iken, 2001 yılında 13'e
düşmüştür. İpek böceği yetiştiriciliği yapılan illere bakıldığında,
Bilecik ve Eskişehir'in 14'er ton ipek kozası üretimi ile toplam
üretimin %60'ini oluşturduğu görülmektedir. Üretimde önemli diğer
iller ise Ankara, Sakarya, Bursa, Bolu ve Eskişehir'dir. İpek
kozası fiyatları ise illere göre değişmekle birlikte en düşük
1.833.089 TL/kg ile Antalya'da, en yüksek 4.500.000 TL/kg ile
Bilecik'de olmuş, Türkiye ortalama fiyatı ise 3.204.362 TL/kg
olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 3.2). Fiyatlardaki bu farklılık,
kalite farklılığının yanı sıra koza alımı yapacak merkezlerin
her yerde olmamasından kaynaklanmaktadır.
"Yaş İpek Böceği Kozası Üreticisinin Desteklenmesine ve
Doğrudan Destek Ödemeleri İçin Gerekli Finansman İle Bursa Koza
Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Kozabirlik) Tarafından Yaş
İpek Böceği Kozası Üreticilerine Ücretsiz Dağıtılmak Üzere İthal
Edilen İpek Böceği Tohumu Bedellerinin Destekleme ve Fiyat İstikrar
Fonu' ndan Karşılanmasına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı
Uygulama Tebliği " ne göre, 2003 yılı ürünü yaş ipek böceği
kozasının kooperatiflere veya Kozabirlik'e satışında üreticiye
verilecek doğrudan destek, damızlık yaş koza için 10 milyon, 1.sınıf
yaş koza için 7 milyon, 2. sınıf yaş koza için 6,25 milyon, 3.
sınıf yaş koza için 5,5 milyon olarak belirlenmiştir .
Son yıllarda üretilen koza miktarının azalmasına paralel olarak,
ham ipek üretimi 20 ton seviyesine düşmüştür (Çizelge 3.3) . Üretimdeki
bu azalmada, Çin'in %70'lik bir payla ipek üretiminde ve ticaretinde
tekel durumunda bulunması ve fiyatlara tek başına müdahale edebilmesi
önemli rol oynamaktadır. Ayrıca, sanayinin gelişmesi , zirai mücadele
ilaçlarının aşırı ve bilinçsiz kullanılması, kentleşme, göç olayları
ve genç kuşakların ipek böcekçiliğine olan ilgisinin azalması
da önemli olmuştur (Anonim, 2003c). Ham ipek üretimindeki düşüş
ithalatı arttırmış, yurt içi ipek ihtiyacının önemli bir bölümü
ithalat ile karşılanmaya başlanmıştır . 1993- 2001 yılları arasında
ham ipek arzı, %60 artışla 172 tondan 276 tona yükselmiş, ancak
2002 yılında ithalattaki düşüş ve üretimin artmaması sonucu ham
ipek arzı azalmıştır. (Çizelge 3.3 ; Grafik 3.2) .
Ham ipeğin tamamına yakınını kullanan ipek halı dokumacılığında,
ihracata bağlı olarak ev tipi tezgahlarda , yılda yaklaşık 40-50
000 m² ipek halı üretilmektedir. İpek halı ihracatında en önemli
pazarlar ise Almanya, İsviçre, Japonya ve ABD'dir (Anonim, 2001a;
Anonim, 2001b) .
İpek böceği yetiştiriciliğinde, 35 - 40 günlük çok kısa bir üretim
döneminden sonra, kutu başına 26-30 kg arasında yaş koza elde
edilebilmektedir. Ülkemizde ipek böceği yetiştiriciliği yapan
bir çok aile, yılda 4-5 kutu ipek böceği yetiştirerek geçimini
sağlamaya çalışmaktadır. Üretim, dut yaprağının teminine bağlı
olarak yılda iki kez (ilkbahar ve sonbahar beslemesi) yapılabilecek
olmasına karşın, ikinci besleme yaygınlaştırılamamıştır (Anonim,
2003a ; Anonim ,2001a) .
Koza üretimini artırmak ve üreticiyi korumak amacıyla ilk Koza
Tarım Satış Kooperatifleri Bursa, Bilecik ve Adapazarı'nda kurulmuş,
bu kooperatifler 1940 yılında Bursa'da Koza Tarım Satış Kooperatifleri
Birliği'ni (Kozabirlik) kurmuşlardır. Bugün Kozabirlik, 10 300
üreticinin ortağı olduğu Bursa, Bilecik, Adapazarı, Mihalgazi
ve Alanya 'da bulunan 5 kooperatif ile hizmet vermektedir (Anonim,
2003d) . Birlik, bir yandan kozacılığın potansiyel olarak mevcut
olduğu bölgelerde koza üretimini teşvik ederken, diğer yandan
da koza üretiminin düştüğü bölgelerde bazı tedbirler almaktadır
(Anonim, 2003e). Ayrıca Kozabirlik, yaş ipek böceği yetiştiriciliği
yapan köylerde doğrudan destek ödemeleri ve ücretsiz ipek böceği
tohumu dağıtımının uygulama esaslarını önceden tüm üreticilere
duyurmak ve 2003 yılı ürünü olması şartıyla kendisine getirilen
yaş ipek böceği kozasının tamamını satın almakla yükümlü kılınmıştır
(Anonim, 2003c).
İpek böceği ile ilgili tek kamu kuruluşu olan İpek Böcekçiliği
Enstitüsü ise, 1888 yılında Bursa'da bu konuda eğitim veren bir
kurum oluşturmak amacı ile kurulmuştur. Kozabirlik ve İpek Böcekçiliği
Enstitüsü dışında Türkiye İpek Böcekçiliği ve İpekçilik Milli
Komitesi de ipek böcekçiliği konusunda çalışmaktadır .
4.Genel Değerlendirme
Türkiye ham ipek üretimi 1984 yılındaki 290 tonluk rekor üretimin
ardından 2002 yılında 20 tona kadar düşmüştür. Üretimdeki bu büyük
düşüşün en önemli nedeni Çin'in tekelleşme çabaları ile üretimini
Dünya talebinin üzerinde artırmasıdır. Bu durum ham ipek fiyatlarının
yarı yarıya düşmesine neden olmuştur. Kişi başına milli geliri
620 $ olan Çin üreticisi bu fiyat seviyesinde de üretimini sürdürebilmiş,
ancak Japonya ve Güney Kore gibi ülkelerde bu fiyat seviyesinde
üretim yapılamamış ve sonuçta üretim hızla düşmüştür. Piyasa şartları
Türk üreticisini de olumsuz etkilemiş, körfez krizi ile ipek halı
ihracatının düşmesi ve Türk cumhuriyetlerinin de piyasalara ucuz
ham ipek sürmesi de eklenince üretim iyice düşmüştür.
AB, birlik için hiçbir ekonomik önemi olmamasına
rağmen ipekböcekçiliğine destek vermektedir. Ülkemizde ipekböcekçiliğine
verilen destekler ise, ücretsiz tohum dağıtımı ve yaş ipek böceği
kozasının satışında üreticilere doğrudan destek ödemesi yapılması
şeklindedir.
İpek üretiminin her aşamasında kaliteyi belirleyici ve yükseltici
önlemler alınmalıdır. Özellikle ipek halı üretim ve ihracatında
kaliteye dikkat edilmelidir. Üretimde önemli bir sorun da maliyet
yüksekliğidir. Birim işgücü ve alandan daha fazla ve kaliteli
ürün almayı sağlayacak yetiştiricilik yöntemleri (tabla beslemesi,
kaliteli askı kullanımı, sonbahar beslemesi yapılması vb) çiftçiler
arasında yaygınlaştırılmalıdır. Bu amaçla ipekböcekçiliğinin mevcut
sorunlarını göz önüne alan bir kredilendirme politikası izlenerek
üretim araçlarının modernleşmesi sağlanmalıdır.
KAYNAKLAR
Anonim 2003. http://www.turkiyeevteksder.com
Anonim 2003a. http://www.cu.edu.tr
Anonim 2003b. http://www.agbursa.com/kozahan/ipek
Anonim 2003c. http://www.dunyagazetesi.com.tr
Anonim 2003d. http://www.kozabirlik.com.tr
Anonim 2003e. http://www.sanayi.gov.tr
Anonim 2003f. http://www.yildirim-bld.gov.tr
Anonim 2002. http://www.fao.org
Anonim 2001. Tarım İstatistikleri Özeti 1982- 2001 , DİE , Ankara.
Anonim 2001a. VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Hayvancılık Özel
İhtisas Komisyonu Raporu , DPT Yayın No : 2574, Ankara
Anonim 2001b. VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Tekstil ve Giyim
Sanayi Özel İh. Kom. Raporu , DPT Yayın No:2549, Ankara
Anonim 2001c. Tarımsal Yapı ( Üretim, Fiyat, Değer ) 2001 , DİE
Yayın No : 2758 ,Ankara.
|
SEKTÖREL
>>
Tarım
ve gıda paneli sonuç raporu-2
>>
TUSİAD
tarım kurulu raporu
>>
Dünya pazarında meyve üretiminde süreklilik ve istikrarın anlamı
>>
Çanakkale'de siklamen yetiştiriciliği
>>
Deveci armudu
>>
Fruit Logistica fuarı
>>
İpek böcekçiliği
>>
İş Bankası zeytin pazarına ağırlığını koydu
ANA
SAYFAYA DÖN
|
