|
27-31 Temmuz 2004 tarihleri arasında Cenevre'de yapılan Dünya ticaret Örgütü (DTÖ) görüşmelerinden sonra, tarım alanında ortaya çıkan Çevre Anlaşma (Framework for Establishing Modalities in Agriculture) çoğu zaman yetersiz bir tartışma düzlemi yaratmış; daha da önemlisi anlaşmanın Türkiye'ye ve gelişme yolundaki ülke (GYÜ) en az gelişmiş ülke (EAGÜ) gruplarına gelecekteki etkileri konusunda yanlış değerlendirmeler ortaya çıkmıştır. DTÖ terminolojisinin egemen olduğu Çerçeve Anlaşma metninin anlaşılabilmesi, ancak Cenevre sürecini önceleyen gelişmelerin sağlıklı değerlendirilmesi ile olanaklıdır. Çünki Cenevre, ası olarak, Uruguay Turu sonrasında imzalanan Tarım Anlaşması hükümleri uyarınca, GYÜ taahhütlerinin son bulacağı 2004 yılında ortaya çıkan sıkışmışlığın bir sonucudur… Küresel güç merkezleri açısından Doha ve Cancun'da alınan başarısız sonuçlar, onları, Cenevre'de bir “çözüm” üretmeye ve bir anlamda taviz vermeye zorlamıştır. Ancak “verilen taviz-karşılığında alınan ödün” analizinin sağlıklı yapılması, görünenin altında yatan genel eğilimi olanca açıklığı ile ortaya koymaktadır… Tarım ticaretinin liberalizasyonu, II.dünya Savaşı sonrası kurulan Bretton Woods sistemi içinde, diğer sektörlerin aksine çoktaraflı uluslararası anlaşmalara konu olamamış, bunun yerine ürünler bazında yapılan ya da ikili anlaşmalarla daha dar “çözümlemeler” yaratılmaya çalışılmıştır. GATT'ın Dünya Ticaret Örgütü'ne dönüştüğü süreçte, 1986 yılında
başlayan ve çetin müzakereler sonucunda ancak 1994 yılında bitirebilen
DTÖ Uruguay Turu sonrasında imzalanan Sonuç Anlaşması (Final Act),
tarım ticaretini geniş oranda liberalize eden ilk uluslararası
anlaşma olarak nitelenebilir. Türkiye, UT tarım Anlaşması'nın iç desteklerin azalması taahhüdü
kapsamına, GYÜ''er için geçerli olan de minimis koşuları gereğince
girmemiş,yüksek kote edilen gümrük vergileri nedeniyle, birkaç
ürün dışında, genel olarak pazara giriş hükümlerinden ve bütçe
zorlukları nedeniyle zaten kullanılmadığı dışsatım sübvansiyonlarının
indirgenmesi hükümlerinden olumsuz etkilenmiştir. 2003 yılının Eylül ayında Meksika'nın Cancun şehrinde yapılan Bakanlar Konferansı ise, GÜ'ler için adeta felaketin habercisi idi… Cancun'a dek ABD ve Avrupa'nın ve zaman zaman onlara eklenen CAIRNS grubunun pazarlıklarını izlemekle yetinen ve geniş anlamda kaybeden azgelişmiş dünya, Hindistan ve Malezya'nın öncülüğünde kendi istemlerini dile getirmiştir. Özellikle ABD'nin, bir avuç pamuk üreticisine yılda
12.5 milyar dolar destek verirken,GYÜ ve EAGÜ'lerden pazara giriş
kısıtlarını kaldırmasını istemesinin adil olmadığı, Cancun'dan
akıllarda kalan bir temel sav olarak öne çıkmıştır. Bu koşullarda
Cancun tam bir fiyasko ile sonuçlanmıştır… İşte bu ortamda, “İleri Tarım Müzeakereleri” olarak adlandırılan
sürecin son halkası, 27-31 Temmuz 2004 tarihlerinde cenevre'de
yapılan DTÖ görüşmelerinin ardından ortaya çıkan Çerçeve Anlaşma
olmuştur. Pazara giriş, korunan iç pazarların kilidini açmaya yönelik bir
düzenlemedir. Cenevre'de, bu alanda,bir bant uygulaması belirlenmiştir.
Bant sayısı, her bant aralığına giren tarife sayısı ve bant aralığı
için uygulanacak olan indirim yöntemi bu sistemin can alıcı noktalarıdır.
İsviçre formülü, lineer formul ya da karma formül ya da karma
formül, gümrük vergilerinin indirgenme hız ve oranını belirleyecektir. İç desteklerde bir indirim uygulaması da, GÜ-GYÜ-EAGÜ grupları için farklı sonuçlar üretebilecek nitelikte. DTÖ'nün ticareti bozucu olarak niteleyerek yasakladığı kırmızı kutu destekler (Pazar fiyatı destekleri girdi ullanarak üreticisine verdiği desteklerdir. Bu ülkelerde, bu destek politikalarının sonrasında oluşan sağlam tarımsal yapı, bu desteklerin üretimle bağlantısız (de coupled) olarak üreticiye yönlendirilmesine olanak tanımakta başka bir deyişle sakınca yaratmamaktadır.Bu çerçevede, doğrudan gelir desteği gibi üretimle bağımsız formlarda GÜ'ler, desteklerini yeniden formüle etmekte ve izin verilen Mavi Kutu destekler içinde toplamaktadır. Buna karşılık GYÜ'ler ve EAGÜ'ler, tarımsal yapı bozuklukları yönetim sorunları ve bütçe kısıtları nedeniyle, tarımlarını yeterince destekleyememekte, desteklerini dönüştürmekte zorlanmakta, yeni destek formları da tarımın finansman açığını daha da derinleştirmektedir.
Çerçeve Anlaşmanın üçüncü ayağı ise, dışsatım sübvansiyonları
alanındadır. GÜ'ler, dışsatım sübvansiyonlarının azaltılması ve
süreç içinde tümüyle kaldırılmasını benimsemiş görünmektedirler.
ABD ve AB'nin dışsatım sübvansiyonuna ayırdığı kaynak miktarı,
yıllık 15 milyar dolar düzeyindedir. GÜ'lerin yılda 300 milyar
dolar düzeyinde iç destek için kaynak kullandığı düşünüldüğünde,
toplam destekler içinde dışsatım sübvansiyonlarının görece daha
az önemli olduğu açıktır. İşte ABD ve AB, bu noktadan verdikler
sözde tavizlerle, pazara giriş ve iç destekler gibi iki büyük
alanda, kendileri için yaşamsal önem taşıyan “ilerlemeler” sağlayacaklar... Çerçeve Anlaşma ile açılan süreçte, gümrük vergilerindeki hızlı
indirim, yoksul ülkelerin yoksul üreticileri için yıkıcı sonuçlar
üretecek. Bu sürece yönelik olarak, Türkiye kamu yönetiminin, demokratik kitle örgütleri, çiftçi örgütleri ve akademisyenlerin katkısı ile görüşme pozisyonunu hazırlaması ve sürecin etkin bir aktörü olarak, GYÜ-EAGÜ grubuna liderlik yapacak bir konuma hazırlanması gerekmektedir. Bu güne kadar olduğu gibi, AB'nin peşine takılmak, Türkiye için uygun sonuçlar üretmeyecektir. Daha da önemlisi, Türkiye, pazara giriş koşullarının iç piyasayı
koruyamayacak duruma gerileyeceği yakın gelecek için, hem tarımın
geneli, hem de ürün bazında bir planlama çalışması yapması ve
bunu süratle yaşama geçirmesi gerekmektedir.
|
GÜNDEM>> Dünya tarımında iyimser rüzgarlar >> Tarım ticaretinin liberalizasyonu kimin işine yarıyor >> Gübre hammadde fiyatları yüzde 60 oranında arttı
|
